Mondeling afgenomen toetsen of praktijkopdrachten waarbij ik op mijn vingers gekeken word voor mijn beoordeling… Ik houd er nog steeds niet van. Voor mijn havo staatsexamen slaagde ik kantje boord. De mondelinge examens die ik voor elk vak moest afleggen naast de schriftelijke, hebben me bijna genekt. Voor mijn rijexamen zakte ik maar liefst vijf keer. Bij de zesde poging kreeg ik mijn rijbewijs min of meer cadeau van een empathische examinator. Bij elke nieuwe examenpoging slonk mijn zelfvertrouwen weer een beetje….
Ik kan me dan ook aardig inleven in het thema ‘faalangst’. Maar maak je om mij geen zorgen. Dankzij stimulerende, positieve ouders en een liefdevolle omgeving waarin ik volop heb mogen ontdekken wat mijn talenten zijn en waar mijn krachten liggen, kan ik die momenten van onzekerheid goed het hoofd bieden. Ik geloof dan ook dat wij als volwassenen een belangrijke rol spelen in het voorkomen en genezen van faalangst bij kinderen.
Wat is faalangst?
‘Bang zijn om niet goed genoeg te presteren.’ Dat is kortgezegd de definitie van faalangst. Hoewel faalangst min of meer erfelijk bepaald kan zijn, wordt er geen baby geboren die bang is zich onvoldoende te zullen ontwikkelen. Ergens bij het groot groeien is deze angst dus ontstaan. Verschillende oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen. Bijvoorbeeld een omgeving waarin volwassenen laten merken dat falen en fouten maken niet oké is. Kinderen leren dan dat ze blijkbaar alles goed moeten doen. Ook problemen in het gezin kunnen een rol spelen. Wanneer er veel spanningen zijn thuis, door ruzies of andere oorzaken, kunnen kinderen soms het gevoel krijgen dat zij vooral alles goed moeten doen om de boel niet te laten escaleren. (Te) hoge verwachtingen van ouders of leerkrachten kunnen ook voor stress zorgen. Tot slot zijn leerstoornissen, waaronder dyslexie en dyscalculie, voorspellers van faalangst. Kinderen met leermoeilijkheden zien hun klasgenoten met schijnbaar gemak betere resultaten halen en dat kan tot faalangst leiden.
Het oordeel van anderen of alleen maar het gevoel dat anderen een oordeel hebben, kan onzekerheid bij kinderen vergroten. Word je bij gym altijd als laatste gekozen? Zuchten je klasgenoten diep als jij een voorleesbeurt krijgt? Reageert je zus geïrriteerd als jij aan tafel wat langer doet over jouw verhaal dan zij? Het zijn subtiele, kleine triggers die faalangst kunnen voeden.
Wanneer er iets misgaat, je krijgt bijvoorbeeld een black-out tijdens je spreekbeurt, denken faalangstige kinderen dat het de volgende keer wéér mis kan gaan. Als het goed gaat, plaatsen ze het succes vaak buiten zichzelf. ‘Ik heb een hoog cijfer omdat de toets heel makkelijk was.’ Elke fout bevestigt het negatieve zelfbeeld en zo kan een kind in een negatieve spiraal terechtkomen.
Wat doet het met je kind?
De druk om dingen goed te willen doen, kan er juist voor zorgen dat het mislukt. Zo herinner ik me een zeker verkeerspunt in Rotterdam waar ik steevast tijdens een rijexamen overheen moest. Hoe vaak ik dit punt ook oefende tijdens mijn rijlessen, en hoeveel tekeningetjes mijn eeuwig geduldige instructeur ook voor me maakte ter verduidelijking; tijdens een rijexamen ging ik steevast de mist in. Als we het punt naderden, schoten mij alle instructies als een wirwar te binnen en eenmaal op het verkeersplein sorteerde ik toch wéér verkeerd voor. (Het heeft na het behalen van mijn rijbewijs nog lang geduurd voor ik dit verkeersplein vol vertrouwen durfde te trotseren.) De bevestiging: ‘Zie je wel… ik kan dit niet!’ werkt natuurlijk niet bepaald mee. Het is een vicieuze cirkel waarvan onderpresteren (minder laten zien dan dat je kunt) het resultaat kan zijn.
Kinderen met faalangst hebben vaak last van hoofdpijn en buikpijn soms ook van hartkloppingen en zweten. Ze kunnen veel piekeren of erg verlegen zijn. Wellicht verzinnen ze smoesjes om moeilijkheden te vermijden of vertonen ze dwars gedrag als ze iets moeten doen waar ze tegenop zien.
Hoe help je je faalangstige kind?
Veilige omgeving
Het klinkt zo vanzelfsprekend misschien, maar een veilige omgeving bieden waarin je als volwassenen positief bent en je kind stimuleert, dat is hoe je je faalangstige kind het beste bijstaat. Geef je kind de kans om trots te zijn op wat het kan! Leg de nadruk op wat goed gaat, wat je kind al kan, wat zijn of haar talenten zijn!
Waarderen wat goed gaat
Dit betekent niet dat je volledig moet negeren wat een kind niet goed doet. Een kind moet tenslotte leren wat goed en fout is. Het gaat om de manier waarop. Opmerkingen als: ‘Wat ben je toch onhandig…’ of ‘Sukkel!’, kunnen (hoe lief of grappig de intonatie ook mag zijn) desastreus uitpakken. Een kind wordt hiermee namelijk aangesproken op de persoon en niet op het gedrag. Benoem liever het minder succesvolle gedrag, het eventuele gevolg en hoe het anders kan. ‘Doordat je het leren van je topografietoets steeds uitstelde, had je niet genoeg tijd om te leren. Het is goed om hier de volgende keer meer tijd voor te nemen.’ Vergeet vooral niet te prijzen wat wel goed gaat. En… waardeer het kind om wie het is, los van prestaties.
Positieve gedachten stimuleren
Faalangstige kinderen zijn een ster in het formuleren van negatieve gedachten. Het helpt om uit te leggen (en keer op keer te herhalen) dat het leren van nieuwe dingen tijd kost. Fouten maken hoort daarbij en is zelfs noodzakelijk. Geef daarin zelf het goede voorbeeld. Laat zien dat bij jou ook niet alles goed gaat. Hoe reageer jij zelf als je een fout maakt? ‘Oh wat ben ik stom?’ of ‘Oh een foutje… eens zien wat ik daarvan kan leren.’
Je kunt negatieve gedachten ook ombuigen tot positieve. Het woordje ‘nog’ doet daarbij wonderen: ‘Je kan het nog niet.’ Negatief denken doet negatief voelen. Het is daarom belangrijk om ruimte te maken voor leuke dingen. Wanneer je kind veel dingen doet waar hij of zij vertrouwen van krijgt, dingen die vanzelf gaan en energie geven, biedt dit een goed tegenwicht voor de spanningen.
Hoe kunnen kinderen leren ermee om te gaan?
Leren wat faalangst is, positieve gedachten ter vervanging van de negatieve en het leren kennen van de eigen talenten, vormen voor kinderen een remedie tegen faalangst. Daarnaast kunnen ontspanningsoefeningen helpen wanneer de paniek toch toeslaat. Wanneer je als ouders het gevoel hebt dat de adviezen uit dit blog niet voldoende helpen, dan zijn er ook faalangsttrainingen voor kinderen.
Boekentips bij dit thema:
‘Het meisje dat nooit fouten maakte’ van Mark Pett en Gary Rubinstein
‘Blij met mij’ van Els Pronk
Heb je na het lezen van dit blog nog vragen? Neem gerust contact op. Ik help jou en je kind graag blij door de basisschool!
