Deel 1 in de serie ‘Zelfstandig werken in het basisonderwijs’
De komende weken plaats ik steeds een blog in de serie ‘zelfstandig werken in het basisonderwijs’. Vandaag start ik met de introductie: Wat houdt zelfstandig werken op de basisschool in? Wat is het doel ervan? In de weken erna vertel ik over enkele middelen die op veel basisscholen ingezet worden om het zelfstandig werken inhoud te geven. Per blog staat dan één zo’n instrument centraal.
Zelfstandig werken op de basisschool
Verschillende basisscholen organiseren hun onderwijs op verschillende manieren. Ook als het om zelfstandig werken gaat, pakt niet elke school dat op dezelfde manier aan. Deze blogserie over zelfstandig werken in het basisonderwijs is dan ook zeker niet één-op-één van toepassing op elke school. Wellicht herken je wat ik beschrijf op de school van jouw kind. Misschien doen de leerkrachten van jullie school (nog) helemaal niets met de instrumenten die ik beschrijf. Zit jouw kind op een vorm van onderwijs zoals het Jenaplan of Montessori? Dan kan het zijn dat er juist heel veel wordt gedaan met een bepaalde vorm die ik aanstip. Op deze scholen staat de zelfstandigheid van leerlingen hoog in het vaandel. Lees ook: ‘Verschillende onderwijsvormen in Nederland’. Hoe het ook zij, ik deel graag de meest voorkomende middelen met jullie. En voel je vrij om mijn verhaal te delen met de juffen en meesters van de school van jouw kind. Misschien breng je ze op een idee. ;)
Het nut van zelfstandig werken
Kinderen laten ontwikkelen tot zelfstandige persoonlijkheden die zich kunnen redden in de maatschappij; dat is zeker één van de doelen van het onderwijs. Door kinderen op school te laten oefenen met het zelfstandig uitvoeren van taken, zullen zij als volwassenen ook beter in staat zijn om zelfstandig hun werk uit te voeren. Heel fijn dus, als de school hier aandacht aan besteedt! Maar dat is niet het enige nut van zelfstandig werken op de basisschool.
Wanneer leerkrachten hun onderwijs zo organiseren dat er ruimte is voor zelfstandig werken en leren, creëert de juf of meester direct ook tijd en ruimte om bijvoorbeeld met een klein groepje leerlingen of een individu aan de slag te gaan. Elke leerling is anders en heeft ook iets anders nodig. Binnen een groep met leerlingen is het een behoorlijke uitdaging om elk kind de aandacht te geven die het verdient. Door ruimte te maken voor zelfstandig werken, kan er ook tijd worden gemaakt voor die ‘extra aandacht’.
Doorgaande lijn
Een kind dat nog nooit heeft geleerd om iets alleen of zelfstandig te doen, kun je niet zomaar loslaten. Het is dus belangrijk dat leerlingen op school een opbouw in de lessen ervaren waarin de zelfstandigheid wordt uitgebouwd. Dit is niet anders dan wanneer we onze kinderen thuis leren om iets zelfstandig te doen. Lees ook: Zo wordt huiswerk plannen super simpel. Schema: ‘Fases tot zelfstandigheid.’
Wanneer een school heeft nagedacht en uitgewerkt hoe ze de zelfstandigheid in de loop der jaren stimuleren, noemen we dat ‘een doorgaande lijn’.
Zo kunnen kleuters bijvoorbeeld een bepaalde tijd lang in een speelhoek bezig zijn zonder dat ze de juf mogen storen. Leerlingen van groep 3 kunnen na de beginperiode zelfstandig in hun ‘beginnende lezers-boekjes’ lezen. Groep 4 zal best al een groot deel van een rekenles zonder de leerkracht af kunnen. Vanaf de tweede helft van groep 4 leren kinderen zelf al het een en ander van hun werk na te kijken. Leerlingen vanaf groep 5 kunnen na de uitleg van de leerkracht meerdere vakken achter elkaar maken, in hun eigen tempo en volgorde. En in de bovenbouw plannen de leerlingen hun huiswerk, presentatie of spreekbeurt en kunnen ze een groot deel van de dag zelfstandig werken.
Vaardigheden
Zelfstandig werken vraagt om een aantal vaardigheden van de leerlingen. Ze moeten bijvoorbeeld om kunnen gaan met ‘uitgestelde aandacht’. Zoals het begrip al zegt, houdt dit in dat kinderen moeten leren omgaan met het feit dat ze niet direct aandacht krijgen als ze denken dit wel nodig te hebben. Ze moeten leren om eerst zelf naar een oplossing te zoeken en om geduld te hebben tot het moment waarop ze wel aandacht (bijvoorbeeld in de vorm van hulp) krijgen.
Daarnaast vraagt zelfstandig werken om een bepaalde mate van discipline. Als de leerkracht niet voortdurend meekijkt en aanmoedigt dat je aan het werk moet blijven, kan dat er bij sommige kinderen voor zorgen dat ze achteroverleunen en niets meer doen. Leren doorzetten is dus een belangrijke vaardigheid bij het zelfstandig werken.
Verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces
Scholen die kinderen leren om zelfstandig te werken, stimuleren ook dat kinderen zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leerproces. Kinderen leren van hun leerkracht dat zij er zelf voor kunnen kiezen om nieuwe dingen te leren en dat dit samenhangt met hun eigen motivatie en inzet. Kinderen die zich inzetten om te leren, omdat ze zelf het doel daarvan inzien, bereiken veel meer dan kinderen die werken ‘omdat de juf het zegt’. Die motivatie vanuit het kind zelf noemen we ‘intrinsieke motivatie’.
Middelen
Leerkrachten kunnen verschillende middelen inzetten om het zelfstandig werken te stimuleren en vorm te geven. Zo kunnen ze gebruik maken van een verkeerslicht waarbij de kleuren aangeven welke mate van zelfstandigheid er op een bepaald moment van de leerlingen wordt verwacht. Daarnaast maken sommige scholen gebruik van vraagtekenkaartjes of dobbelstenen met symbolen waarmee leerlingen kunnen aangeven of ze hulp nodig hebben of beschikbaar zijn om zelf hulp te bieden. Verder kunnen zogenaamde dag- en weektaken ingezet worden. Hiermee kunnen leerlingen hun eigen werk leren plannen en zelfstandig uitvoeren.
bron: https://www.dijkstrahardenberg.nl/wnk/113
In de komende weken ga ik in mijn blogs verder in op de hierboven genoemde instrumenten. Volgende week is ‘Het verkeerslicht’ aan de beurt.
Herken jij op de school van jouw kind elementen van het zelfstandig werken? Ga jij hierover het gesprek aan met de school?
Heb je na het lezen van dit blog nog vragen? Neem gerust contact op. Ik help jou en je kind graag blij door de basisschool!
